НҮҮДЭЛЧИН МОНГОЛЧУУДЫН САНХҮҮГИЙН ОНОЛ /МЭДВЭЛ ЗОХИХУЙ/

"Хэтэвчний ном"-ын 303-310-р хуудсаас иш татав.

1. Юу хийхээ мэддэг хүн Хөрөнгөждөг.
2. Юу хийлгэхээ мэддэг Хүн Баяждаг.
3. Юу цогцлоохоо мэддэг хүн Чинээждэг.

ХӨРӨНГӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Хөрөнгөтөнг 3 ангилна.

1. Өв хөрөнгөтөн - Нэгэнт соёлжчихсон ертөнцийг үргэлжлүүлэгч

2. Эргэх хөрөнгөтөн - Соёлжчихсон, талхны компани өвлөж аваад талхаа цааш үргэлжлүүлэх өв хөрөнгөтөн байж болно. Хөрөнгө гэдэг ойлголт маань төгрөгөө олдог эд агуурсын төрлийн зүйлийг хэлээд байгаа юм. Тэгвэл эргэх хөрөнгөтөн нь зардлыг гаргаад эргүүлэн олж авдаг байна.

3. Эрчрэх хөрөнгөтөн - Зардлыг гаргаад хүчлүүлээд олж авдаг.

Ийм гурван төрлийн хөрөнгөөр мөнгийг олдог. Хөрөнгөгүйгээр ямар ч бүтээгдэхүүн болоод үйлчилгээ байхгүй гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй. Яагаад үйлчилгээ хөрөнгөгүйгээр байхгүй вэ? Бариа хийхэд ор хэрэгтэй, дэвсгэр хэрэгтэй. Хөрөнгө мөн үү? Мөн. Багш байхын тулд самбар хэрэгтэй, бал хэрэгтэй. Хөрөнгө мөн үү?. Мөн шүү дээ. Хөрөнгө байж үйлчилгээ хийнэ. Хөрөнгөтэй байж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ гэдгээ эхлээд ойлгох хэрэгтэй.

Эдгээр үгийг ялгаж ойлгодоггүй бол бор ардын боорцгон толгойтой гээд ойлго. Юу хийхээ ч мэдэхгүй, юм юмгүй хоосон толгойтон учир чамд хөрөнгө тогтохгүй. Тиймээс тайлбар дэлгэе.

Юу хийхээ мэддэг нь хөрөнгөтөн болдог. Хөрөнгөтөн нь дотроо:

- Өв

- Эргэх

- Эрчит хөрөнгөт гэж байдаг. Үүнийг ухаглавал:

Хөрөнгө гэдэг нь эд агуурс биш. Эд агуурсыг бий болгох эд агуурс гэдгээрээ онцлог зүйл. Машин, байшин, алтан ээмэг бүгд хөрөнгө биш. Энэ бол хэрэглэгдэхүүнүүд. Үүнийг хөрөнгөд тооцдоггүй. Жишээ нь Алтны уртан байя гэж бодъё. Алх, дөш, цүв хэмээх багаж хэрэгсэл нь алтны дарханы Өв хөрөнгө нь. Алт гэдэг орц. Оюу, чимэг, шигтгээнүүд нь эргэх хөрөнгө нь. Тунамал сүлжмэл, давхар цоолборын арга барил нь Эрчрэх хөрөнгө нь болно. Эндээс алтны дархан маань алтан аяга, тоног, ээмэг сэлт, бэлзэг гээд бүтээмж гаргаж байгаа. Бүтээмж нь тухайн хүний амьдрах ухаан болно. Эцэг эхээсээ өв хөрөнгө өвлөн авлаа гэвэл бүтээмж бий болгох оньс, чагт, тоног, багаж сэлтийг өвлөж байгаа үзэгдэл юм. Ард түмнээсээ эргэх хөрөнгө авлаа, зээлдлээ гэвэл хувиргах нөөцөө олж авч байгаагийн нэр юм. Арилжаачин жинчинд Эрчрэх хөрөнгө дамнууллаа гэвэл нэрээр тунхаг тараахын явдал юм. Аливаа ахуйтан, ахуй цогцлооё хэмээвэл зайлшгүй ямар нэгэн хөрөнгөн суурьт бүтээмжит байдаг бөлгөө. Түүнийхээ эдэлгээ, хэрэглээ соёлыг мэдэмгүй бол улсын доройтол бий болно. Нүүдэлчин түмний өв хөрөнгө нь агт, адуу, мал, газар нутаг, бэлчээр, өсөн үржих амьд хөлтөн бөлгөө.

БАЯН ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Баяныг тав ангилна.

1. Хур баян - Хуримтлал данснаасаа илүүчилж чадаж байгааг хэлнэ.

2. Хөл баян - Хөл баян гэдэг нь өөр нэгэн бүтээгдэхүүнд хөрөнгө оруулалт хийх чадамжтай болж байгаагаа хэлнэ.

3. Өвч баян - Соёлжил шиг хамтран ажиллах нөөцийн багтай, бүтээгдэхүүнийг борлуулах охин компаниудтай болж байгааг хэлдэг.

4. Эрч баян - Улс төр, нийхэмийн хүрээнд чиний бүтээгдэхүүн унахгүй, ямар нэгэн гадаадын бодлого, төрийн бодлогод өртөхгүй болоод ирнэ.

5. Эгэлгүй баян - Төр чиний нэрээр л оршин тогтнодог болчихож байгаа юм.

Жишиг нь би малчин ард Аргачин. Би шар үхэр малладаг хүн байна гэж бодоё. Ингэхлээрээ би Хур баян байгаа юм. Яг ганц л хөрөнгө оруулалт байна. Малчин ард Арга би хөл баян болохын тулд ченж дүү Амбагайтайгаа найзална. Амбагай маань хотод аваачаад мах болгож зардаг хүн байна. Энэ үед би Хөл баян болчихож байгаа юм. Манай дүү хур баян болчихож байгаа юм. Амбагай маань нэг зоогийн газар Агачу хүүгээрээ нээлгэлээ. Тэр нь стэйк зардаг. Би махаа нийлүүлсэн. Амбагай ченж хийсэн. Агачу стэйкэлсэн. Ингэхээр би Өвч баян болж байна. Бидний энэ хамтрал нэг талдаа арьс шир боловсруулъя гээд би үеэл дүү Хабулдаа өгсөн чинь тэр гутал, цүнх хийжээ. Миний үхрийн арьс ширээр. Энэ дээр нэмэгдээд Охинбархаг маань ясны шөл хийжээ. Охин дүү Жирхэн маань ясан гоёл хийжээ. Амбагайн эхнэр мөсөн чихэр хийжээ. Энд миний үхэрнээс хаягдах зүйл юу ч байхгүй. Баасаар нь шахмал түлш хийжээ. Бас нэг хамаатан садан маань, Хабулын эхнэр Улаанхоо өвс тариалжээ. Түүний нагац ах Нэгүдэс маань илч тэжээл хийжээ. Тэгэхлээр би үхрээ тэжээдэг зүйлсээ хамаатнуудаасаа авдаг. Өөрийнхөө үхрийн махыг бусдад түгээдэг. Надад олох болоод гарах нь багийн тоглолт болчихсон. Энэ үед би Элч баян байна. Надад улс төрийн дарамт ямар ч хамаа алга. Бидний бүтээгдэхүүн нийхэмээ тодорхойлох шинж чанартай. Энэ хамт олон гэр бүл бие биеэ оршин тогтноодог, өөөө төр доторх төр шиг бүтээгдэхүүний нэгдэл болчихсон. Бүүр гадаад зах зээл рүү гаргаж чадах хэмжээгээ ч мэднэ. Татвар өснө үү, унана уу ёстой падлий байхаа больсон. Ингэхлээ би Эрч баян болж байгаа юм.

Тэгвэл энэ дотроос гутал хйидэг Хабулын маань арилжаа Монголыг төлөөлдөг. Ерөөсөө дэлхийд энэ гутал Монгол гэж бодонгуут, бодогддог гутал болсон. Сайн урлаатай бөгөөд тэрийг Чараха гэдэг. Чарахайн гутал дэлхийн хүн төрөлхтний хөлний баяр баясгалан болжээ. Энэ гуталнаас болоод дэлхий Монголыг Чарахайн гутлаар төсөөлдөг болжээ. Хамгийн үнэтэй үнийг өгнө. Тэрүүнийг бид гаргаснаараа энх тайвны хэлэлцээрт ордог ард түмэн. Монголруу дайн хийх юм бол Чарахайн гутал алга болно доо, амар сайхан байж байгаасай гэж боддог болчихсон. Ингэхлээр би Эгэлгүй баяны тогтолцоонд ороод ирчихэж байгаа юм.

ЧИНЭЭЛЭГ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Чинээлгийг ухаглавал. Баячуудаас чинээтний ялгаа нь төрийн онцгой бүтээмжийг хадгалах бодлогод хамаарагдан буй баячуудыг Чинээтэн гэдэг. Тухайн чинээлэгтэн нь үгүйтэхэд улсын ахуй доройтох шинжтэй.

Чинээлэг хүнийг 3 ангилна.

1. Тус чинээлэг хэмээвэл нийхэмийн соёлыг дэмжигч бүтээмжид хамаатах, хамтын орон зайтан.

2. Тос чинээлэг хэмээвэл өдөр тутам хэрэглэх хүмүний тухайд тухад бүтээлээр хамаатах.

3. Тух чинээлэг хэмээвэл тухайн чинээлэгтнээс хамааралтайгаар энх тайвны гэриэ үүсэж байдаг чинээлэгтэн гэнэ. Тийм болохоор чинээлэг бай гэдэг юм. Чиний үхэл улсыг ч сүйрүүлж чадна. Чиний оршин тогтнол улсыг ч бүтээх мэргэшилтэн чадамжтанг чинээлэгтэн гэнэ.